Jesu
.jpg)
Jesu esset un Judéo o Hebréo qui es li central figura in Cristianisme. ll nascet 5 a.C. in Bethlem e morit in li annu 33 in Jerusalem. Il esset un judeic predicator e secun cristanes es li incarnation de Deo, li Filio e li atendet Messía profetisat in li Ancien Testament. Li testimonies pri le es precipue scrit in li evangelies secun Marc, Mateus, Luca e Johan, ma existe anc altri scrites plu apocrific queles parla pri le.
Jesu esset circumciset a ott dies de etate, esset baptisat de Joan li Baptista quam un yun adulte, e pos 40 dies e noctes de abstinentie in li deserto, comensat su propri ministerie. Il esset un itinerant instructor, e sovente esset referet quam "rabbi". Jesu sovente debatet con altri judéos sur li max bon mode de sequer Deo, implicat se in sanationes, docet per paraboles, e colectet sequitores, inter queles duodecim esset nominat quam su electet apostoles. Il esset arrestat in Jerusalem e judicat per li autoritás judéic, delivrat al governament roman, e crucificat sub li ordonantie de Pontio Pilate, li prefecte roman de Judea. Pos su morte, su sequitores devenit convictet que il hat resurectet ex li mortes, e sequente su ascension, li comunité quel ili format eventualmen devenit li eclesie cristian initial quel expandet quam un movement mundal.
On hipotesa que li racontas de su doctrinas e vive initialmen esset conservat per transmission oral, quel esset li fonte del Evangelies scrit.
Vive e doctrines in li Nov Testament
[modificar | redacter fonte]Evangelies canonic
[modificar | redacter fonte]Li quar evangelies canonic (Mateo, Marc, Luc, e Johan) es li max important fontes por li vive e mesage de Jesu. Ma altri partes del Nov Testament anc refere a episodies clave in su vive, quam li Ultim Cene in 1 Corinties 11:23–26. Actes del Apostoles refere al prim ministerie de Jesu e su anticipation per Johan li Baptista. Actes 1:1–11 parla plu del Ascension de Jesu quam li evangelies canonic. In li lettres paulin índisputat, quel esset scrit ante quam li Evangelies, li paroles o instructiones de Jesu es citat pluri vezes.
Quelc del prim gruppes cristian havet separat descritiones del vive e doctrinas de Jesu quel ne es in li Nov Testament. To include li Evangelie de Thomas, li Evangelie de Petro, e li Evangelie de Judas, li Apocrife de James, e mult altri scrites apocrif. Mult savant conclude que ti scrites esset scrit mult plu tard e es minu fidabil quam li evangelies canonic.
Autoría, date, e fidabilitá
[modificar | redacter fonte]Li evangelies canonic es quar racontas, chascun scrit per un autor diferent. Li autores del Evangelies es pseudonimic, atribuet per tradition al quar evangelistes, chascun con proxim relationes a Jesu: Marc per Johan Marco, un associate de Petro; Mateo per un del discipules de Jesu; Luc per un companie de Paulo mencionat in quelc epistoles; e Johan per un altri del discipules de Jesu, li "discipul amat".
Secun li prioritá de Marc, li prim evangelie scrit esset li Evangelie de Marc (scrit in 60–75), seguit per li Evangelie de Mateo (65–85), li Evangelie de Luc (65–95), e li Evangelie de Johan (75–100). Mult savantes concorda que li autores de Mateo e Luca usat Marc quam fonte por lor evangelies. Anc, proque Mateo e Luca anc comparte quelc contenete quel ne es trovat in Marc, mult savantes presume que ili usat un altri fonte (comunmen nominat li "fonte Q") adplu Marc.
Un aspecte important del studie del Evangelies es li genere literari sub quel ili cade. Genere "es un clav convention quel guida tam li composition quam li interpretation de scrites". Si li autores del evangelies intentet scrir novelles, mites, historias, o biografies have un tremend impact sur qualmen ili deve esser interpretat. Quelc recent studies suggeste que li genere del Evangelies debe esser situat inter li dominia de biografia ancian. Etsi non sin criticos, li position que li Evangelies es un tip de biografia ancian es li consensus inter savantes hodie.
Concernent li precision del racontas, li vidpunctes varia inter considerar les quam ínerrant descriptiones del vive de Jesu, a dubitar si ili es historicmen fidabil sur un númere de punctes, a considerar les quam forniente tre poc historic information pri su vive ultra lu basic. Secun un larg consense erudite, li Evangelies Sinoptic (li prim tre — Mateo, Marc, e Luc) es li max fidabil fontes de information pri Jesu.